وضعیت نگران کننده است؛ چه باید کرد؟ ـ مجله‌ی اورال

سقوط بی‌سابقه‌ی پول افغانی در برابر دالر آمریکایی، نه تنها امید زندگی بهتر را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است بل‌که فرصت‌های موجود را نیز از بین می‌برد و دست سوءاستفاده‌گران را درازتر از همیشه می‌کند.

تاجران درست در چنین موقع‌هایی دست به احتکار می‌زنند و به بهانه‌ی نامنظم بودن وضعیت بازار از فروش اجناس مورد نیاز مردم خودداری می‌کنند. هرچند مردم عادی از قیمت تمام‌شد اجناس وارداتی توسط تاجران چیزی نمی‌دانند؛ اما بهای تولیدات داخلی هم‌چنان در چنین وضعیت‌هایی بالا می‌رود و هیچ ارگانی نه تنها از نرخ اجناس وارداتی خود را مکلف به گزارش‌دهی نمی‌داند، بل قانونی وجود ندارد که بهای تولیدات داخلی را نیز کنترل کند.

افغانستان در حالتی قرار دارد که نه تنها با هیچ تورمی از اقلام مورد نیاز و یا پول ملی دست به گریبان نیست، بل هیچ قلم مورد نیاز در بازار به صورت کافی وجود ندارد، فقط با کمبود پول قیمت‌ها بالا رفته و مردم هر روز بی‌پول‌تر می‌شوند، بدون این‌که این اقلام مورد نیاز در بازار به صورت کافی وجود داشته باشد. (تورم به حالتی گفته می‌شود که اشاره به افزایش سطح عمومی تولید پول، درآمدهای پولی یا قیمت است و یا تورم عموماً به معنای افزایش غیر متناسب سطح عمومی قیمت در نظر گرفته می‌شود) آرد بیشتر از کشورهای همسایه‌ی شمالی و کشور قزاقستان به افغانستان وارد می‌شود، روغن و مواد بهداشتی به تناسب بالا از کشور همسایه‌ی غربی و بقیه مواد مورد نیاز از کشور همسایه‌ی جنوبی و دیگر کشورهای دنیا وارد می‌شود. دالر آمریکایی که حاکم بر این دادستد و خرید و فروش است، نه تنها پول افغانی هیچ نقشی در معامله‌های دادستد اقلام وارداتی ندارد، بل در چنین وضعیت‌هایی مردم را به ناچاری و تاجران را وادار به احتکار می‌کنند.

در چنین وضعیتی چه باید کرد تا از افت بی‌پیشینه‌ی پول ملی و متوازن کردن ارزهای خارجی در کشور جلوگیری کرد؟
طالبان که مسوولان اصلی متناسب کردن وضعیت است، باید چند مورد را جدی بگیرند، وگرنه این وضعیت بد اگر طولانی شود، نه تنها وضعیت دولت آنان روبه خرابی می‌رود، بل آزمونی از سوی جامعه‌ی جهانی برای به‌رسمیت شناختن آنان نیز است.

نخست طالبان نباید بگذارند که بازار دادوستد در کشور کساد شود و مراکز خرید و فروش به بهانه‌ی نامنظم بودن وضعیت بازار بسته شود. در چنین وضعیتی طالبان باید به بازار اشراف کامل داشته باشند و احتکارگران را شناسایی و به پنجه‌ی قانون بسپارند. با توجه به وضعیت خریدوفروش، واردات و صادرات در کشور، یکی از دلیل‌های اصلی وضعیت به‌وجودآمده، احتکار تاجران فرصت‌طلب و تشنه به خون مردم بیچاره است. هرچند احتکارگران مسوول اولیه‌ی سقوط ارز ملی نیستند؛ اما در بالا بردن قیمت دالر و نامتوازن کردن وضعیت بازار به سهم خود شان سهم دارند.

برای شناسایی وضعیت بازار، شناسایی چالش‌هایی به وجودآمده طالبان باید از اقتصاددانان داخلی کمک بگیرند و اعتمادسازی لازم را میان اهل دانش و تخصص انجام دهند. به حتم گفته می‌توانیم که در میان گروه طالبان هیچ اقتصاددادن حرفه‌ای وجود ندارد تا بتواند راه معقولی برای بیرون‌رفت از مشکل به‌وجودآمده ارایه کند.

طالبان نه تنها با اقتصاددادان و اهل تخصص در داخل کشور ارتباط نیکو داشته باشد، باید با اهل بازار و مردم نیز رابطه‌ی نیکو داشته باشند. اولین قدم این کار، رفتار شایسته‌ی افراد طالبان با مردم و اهل بازار است. مردمی که از طالب بترسند و آنان را صرف حربه‌ای برای ضرب‌وشتم حریف ببینند، نه تنها مشکل اصلی را با آنان مطرح نمی‌کنند، بل به دنبال دوری از آنان است و یا هم در موردهایی دست به انتقام‌جویی‌های شخصی می‌زنند. هرچند این مورد با گرفتن اختیار بازار توسط نیروهای نظامی طالبان نیست؛ بل‌ طالبان باید با کمک اقتصاددانان داخلی به بازار بروند و ببینند که چه جریان دارد.

طالبان باید در تلاش این باشند که تاحد ممکن صادرات و واردات با پول ملی انجام شود. اگر واردات و صادرات با پول ملی انجام شود، نه تنها بیم بالا و پایین‌رفتن قیمت ارز خارجی به‌وجود نمی‌آید، بل تاجر افغانستانی هم مجبور به احتکار و دزدی نمی‌زنند. هرچند این مورد با وضعیت فعلی طالبان غیر ممکن است؛ اما این کار در آینده‌های دور امکان‌پذیر است.

طالبان باید تلاش کنند تا جلو قاچاق پول در مرزهای خود با کشورهای خارجی را بگیرند. ممکن این پول‌ها با رقم بسیار بالا از میدان‌های هوایی زیر نام پول شخصی نیز خارج شود؛ اما طالبان می‌توانند رقم مقدار پول را بابررسی این‌که پول پاک است و یا هم پول سیاه اجازه‌ی خروج آن را بدهند. با تاسف باید گفت که رقم میلیونی پول‌های پاک از بیت‌المال کشور به صورت دزدی از کشور خارج شدند و رسماً به عنوان پول سیاه به کشورهای دیگر انتقال یافته‌است؛ اما هیچ ارگانی حتا در کشورهای پیش‌رفته از وارد شدن پول‌های هنگفتی میلیونی در کشورشان پرسان نمی‌کند، صرف این کشورها در برابر خارج کردن پول از کشورهای‌شان حساس است.

طالبان باید سرای شهزاده، اصلی‌ترین مرکز خرید و فروش ارز خارجی را باز کنند و بگذارند که صرافان سر کار شان بروند. بستن سرای شهزاده نه تنها در کنترل قیمت ارز خارجی کمکی نمی‌کند، بل زمینه‌ی قاچاق، سواستفاده از پول‌های دست‌داشته را فراهم می‌کند. از سویی دیگر طالبان که هزینه‌ی خدمات را سه برابر نسبت به گذشته بلند کرده‌اند باید به فکر مردم باشند و در برابر بالابردن خدمات دولتی، به مردم کمک کنند که آنان از گرسنگی نمیرند.
طالبان باید با پیشانی باز از کمک‌های نهادهای خارجی در کشور استقبال کنند. در حال حاضر اکثر کشورهای دنیا حاضراند که به افغانستان کمک کنند؛ اما نه با ارتباط مستقیم با دولت طالبان. این مورد باید طالبان را بیشتر به حساسیت عقلانی وادار کند و تلاش کنند که درک کنند، حکومت آنان برای مردم است و نه برای زراندوزی‌های شخصی و فشار، ضرب‌وشتم و ناسزا بر مردم.

مورد اساسی دیگری که طالبان باید به آن اشراف داشته‌باشند، باید بر قیمت مواد وارداتی نظارت جدی داشته باشند. آنان باید بدانند که قیمت اصلی اقلام ورداتی چند است و با توجه به موردهای گمرکی و مالیه و خدمات دولتی به چه قیمتی باید به بازار عرضه شود تا نه تاجر متحمل ضرر شود و نه مردم مجبور به پرداخت چندین برابر قیمت تمام شد قلم مورد نیاز باشد. گُنگ‌ترین مورد در بازار تجارت افغانستان همین است که کسی حتا دولت دقیق نمی‌داند که به طور مثال یک بوری آرد چند خریده و سپس پس از موردهای گمرکی و مالیه‌ی دولت باید به قیمت چند افغانی به بازار برای فروش به مردم عرضه شود.

بنابراین، طالبان اگر موفق شوند دست احتکارگران را از دزدی و سوءاستفاده از وضعیت مردم کوتاه کنند و جلو قاچاق پول به کشورهای خارجی را بگیرند و سپس اشراف کامل به قیمت‌های مواد وارداتی و صادراتی داشته باشند و در جدی‌ترین مورد مراکز خرید و فروش و بازار را باز نگهدارند و در آینده‌های نزدیک بتوانند از سوی دنیا مشروعیت پیدا کنند و کمک‌های خارجی را به مقدار لازم به مردم جذب کنند، ممکن است بتوانند از این فشار نابود کننده که بر مردم بیش از همه سنگینی می‌کند، موفق بدرآیند، در غیر آن گرسنگی شاید ممکن‌ترین و جدی‌ترین تهدیدی بر علیه دولت آنان باشند که به زودی دامن این دولت را برچینند. چون گفته‌اند که قیام گرسنگان خطرناک‌تر از قیام بر سرقدرت، منابع اقتصادی و... است. طالبان باید از گرسنه‌ها بیشتر از نداشتن مشروعیت جهانی خود بترسند...!

از جانب دیگر مردم هم باید جانب احتیاط را در نظر بگیرند. آنانی‌که به مقدار لازم ذخیره‌ی پولی دارند در مصرف‌های شان تغییر بیاورند و تا حد ممکن از آن با همسایه‌های گرسنه‌ی خود کمک کنند. هم‌چنان کسانی‌که از نزدیکان‌شان در کشورهای خارجی مصروف کار اند باید دست اقارب، دوستان و نزدیکان خود در افغانستان را بگیرند و تا حد ممکن حداقل پول مواد اولیه را برای آنان فراهم کنند. به قول یکی از بزرگان، هر خارجی یک مهمان وطنی برای شان انتخاب کنند و آنان را تا بهتر شدن وضعیت کشور یاری رسانند. چون به شدت آهنگ گرسنگی و نابودی در کشور نواخته می‌شود.