وضعیت بهداشت و سلامت در افغانستان

بهداشت یا سلامت  عبارت است از علم و روش پیش‌گیری از بیماری، طولانی‌تر کردن عمر بشر و بهبود وضع سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان‌ها. بهداشت به‌صورت فردی و جمعی مطرح می‌شود؛ امّا درهرحال، هدف بهداشت تأمین شرایط لازم جهت رفاه فردی و اجتماعی و تمام فعالیت‌های مرتبط با پیش‌گیری از بیماری‌ها، می‌باشد. بهداشت، اقدامات و تمهیداتی است که پیش از مبتلا شدن به بیماری و در اصل برای احتراز و پیش‌گیری از آن، صورت می‌گیرد و درمان پس از ابتلا و به‌منظور بازیابیِ سلامتِ ازدست‌رفته، انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، اقدامات بهداشتی برای حفظ سلامت و افزایش امید به زندگی، مطمئن‌تر از درمان و معالجه است؛ زیرا چه‌بسا در مواردی مانند کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان، اقدامات درمانی نتوانند به‌طور کامل مؤثر واقع شوند. برنامه‌های بهداشتی به اقداماتی درازمدّت نیازمند است؛ امّا درمان به‌طورمعمول در زمان کوتاه‌تری صورت می‌گیرد. در کشورهای جهان سوم، به‌دلیل کمیِ درآمد و پایین بودن سطح فرهنگ و آگاهی مردم، نیازهای اوّلیه اولویت می‌یابند و به علّت درک نادرست از بهداشت و درمان، دومی اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند و به مسائل بهداشتی کم‌تر توجّه می‌شود. بنابراین، در یک جامعه یا یک کشور، هر چه هزینه‌های بهداشت یعنی طب پیش‌گیری برای مصون‌سازی در مقابل بیماری‌ها، بیش‌تر و هزینه‌های درمان کم‌تر باشد، جامعه مرفه‌تر می‌باشد؛ زیرا این امر حاکی از آن است که افراد جامعه، از سلامتیِ مطلوب‌تری برخوردارند. درنتیجه، سطح توسعه‌ی اجتماعی نیز در این جامعه، بیش‌تر است. در مورد وضع بهداشت و سلامت افغانستان، در گزارش سازمان جهانی بهداشت که توسط سیدعلی حسینی ترجمه شده چنین آمده است: پس از سه دهه جنگ و ناپایداری اوضاع سیاسی افغانستان، اقتصاد ورشکسته و خشک‌سالی‌های شدید، افغانستان ازنظر سیستم بهداشت و سلامت در بین ضعیف‌ترین کشورهای جهان قرار گرفته است. وضعیت بهداشتی افغانستان بسیار وخیم می‌باشد؛ زیرا بیماری‌های حاد تنفسی، اسهال و سوءتغذیه باعث ضعیف شدن و مرگ‌ومیر کودکان می‌شود. کم‌بود مأموران مراقبت بهداشت در تمام سطوح به‌صورت بحرانی احساس می‌شود، امکانات مراقبت‌های بهداشتی جهت بازگرداندن جامعه به حالت عادی یک نیاز فوری است». در حال حاضر منابع تأمین‌کننده‌ی دارو، واکسن، تجهیزات و سوخت ناکافی است. تخمین زده می‌شود بیش از ۶ میلیون نفر از مردم افغانستان یا دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی ندارند یا دسترسی آن‌ها ناکافی است. نجات زندگی در افغانستان علاوه بر غذا، مسکن و امنیّت، به وجود مأموران بهداشت در منطقه و مراکز بهداشتی و درمانیِ کافی بستگی دارد؛ ولی فاصله بین تجهیزات و منابع انسانی بسیار زیاد است. خدماتی بهداشتیِ موجود در حال حاضر فقط مناطق خاصی را پوشش می‌دهد و حتّی در مناطقی که خدمات بهداشتی در دسترس هست تنها مقدار کمی از نیازهای مردم برآورده می‌شود. آثار شدید کشمکش‌ها و مین‌های زمینیِ بازمانده و مهمات منفجرنشده هرروز بر تعداد قربانیان می‌افزاید هم به‌صورت جراحات فیزیکی و هم به‌شکل تنش‌های روحی که درنتیجه، بر زندگیِ تمام خانواده‌های افغانی به‌شدت تأثیر منفی گذاشته است». ازنظر نرخ امید به زندگی، افغانستان در زمره‌ی پایین‌ترین کشورها در کل جهان قرار گرفته است و ۲۵% کودکان قبل از ۵ سالگی خود می‌میرند. کم‌بود مراقبت‌های بهداشتی و سوءتغذیه، در نرخ بالای مرگ‌ومیر سهیم می‌باشند. افغانستان دارای مقام دوم در نرخ مرگ‌ومیر مادران در سطح کل جهان است. کم‌تر از ۱۵% زایمان‌ها توسط مراقبین بهداشت آموزش‌دیده انجام می‌شود و غالب زایمان‌ها (85%)، توسط قابله‌های تجربی انجام می‌گیرد. نزدیک به نیمی از کودکان زیر ۵ سال به سبب سوءتغذیه‌ی مزمن از رشد طبیعی بازمی‌مانند و بیش از ۱۰% آن‌ها سوءتغذیه‌ی حاد دارند». بهداشت روانی، ازجمله نگرانی‌های عمده‌ی بهداشتی است. متخصّصین تخمین می‌زنند که نزدیک به ۳۰ تا ۵۰% جمعیت افغانستان که تحت کشمکش‌های خشونت‌آمیز قرار گرفته‌اند دچار انواعی آلام روحی شده‌اند. مسائل باقیمانده‌ی بهداشت روانی که در هر جامعه‌ای رایج است در افغانستان به حال خود رها شده است. بیماری‌هایی که در اکثر کشورهای جهان تحت کنترل درآمده‌اند، در افغانستان هم‌چنان قربانی می‌گیرند و باعث مرگ و معلولیّت می‌شوند. بیش از ۶۰% مرگ و معلولیّت کودکان، از عفونت‌های تنفسی، اسهال و مرگ‌های قابل جلوگیری با واکسن، به‌خصوص سرخک ناشی می‌شوند». منبع: 1. دای‌فولادی (1377)؛ افغانستان: قلمرو استبداد؛ [بی‌جا] : نشر فدراسیون آزاد ملّی، چاپ اول. 2. رحمانی یزدری، علی‌جان (1388)؛ افغانستان و مشکلات اجتماعی؛ عوامل و راه‌کارها؛ قم: انتشارات میراث ماندگار، چاپ اول. 3. رحمانی یزدری، علی جان (1388)؛ علل عقب‌ماندگی افغانستان و راه‌های بیرون‌رفت؛ قم: انتشارات میراث ماندگار، چاپ اول. 4. واعظی، حمزه (1381)؛ افغانستان و سازه‌های ناقص هویت ملّی؛ تهران: محمدابراهیم شریعتی افغانستانی، چاپ اول.